Erfbelasting besparen door aangaan huwelijkse voorwaarden ?

Geplaatst op: 24 februari 2024
Geschreven door: Bart van Rijsbergen

De vraag wat de fiscale gevolgen zijn van het aangaan van huwelijkse voorwaarden waarbij de echtgenoten tot ongelijke delen gerechtigd worden tot de huwelijksgemeenschap houdt de gemoederen al lange tijd bezig. Met name professionals op het gebied van “ estate planning “ vragen zich af of dit een goede manier is om erf- en schenkbelasting voor een groot deel te voorkomen. Op vrijdag 16 februari 2024 heeft ons hoogste rechtscollege, de Hoge Raad, een richtlijn voor de fiscale gevolgen gegeven.

De casus

Een man en vrouw treden – na een affectieve relatie van 33 jaar – in 2015 in het huwelijk. Partijen trouwen in wettelijke gemeenschap van goederen, ieder was voor 50% gerechtigd tot de huwelijksgemeenschap. Op 19 oktober 2017, toen de man al enige tijd ernstig ziek was, zijn de echtgenoten huwelijkse voorwaarden aangegaan. De man is gerechtigd tot 10% van zowel de schulden als de goederen van de gemeenschap en de vrouw tot de resterende 90%. Kort daarna: op 9 december 2017 is de man overleden. De vrouw is benoemd tot enig erfgename en zij heeft de nalatenschap zuiver aanvaard.

Verkrijging krachtens huwelijksvermogensrecht

Civielrechtelijk is het maken van een dergelijke breukdelengemeenschap ( man 10% en de vrouw 90%) mogelijk.  Bij het overlijden van de man verkrijgt de vrouw krachtens huwelijksvermogensrecht 90% van de ontbonden gemeenschap en 10% krachtens erfrecht. De vraag is of dit ook fiscaal stand houdt ?  Met andere woorden: hoeft de vrouw ook maar over 10% van de ontbonden gemeenschap erfbelasting te betalen ?

Geschil over aanslag erfbelasting

De echtgenote neemt uiteraard het standpunt in dat zij slechts erfbelasting hoeft te betalen naar een belaste verkrijging van 10%.  De inspecteur is van mening dat de aanslag erfbelasting moet worden berekend alsof iedere echtgenoot gerechtigd is tot 50%. De inspecteur gaat voor drie ankers liggen, waarvan ik de twee belangrijkste bespreek.

1. De eerste stelling van de inspecteur is dat er sprake is van een schenking voor zover er wordt afgeweken van het uitgangspunt dat beide echtgenoten in beginsel voor 50% zijn gerechtigd tot de ontbonden huwelijksgemeenschap. Nu deze schenking binnen 180 dagen voor het overlijden van erflater heeft plaatsgevonden is bij fictie (artikel 12 Successiewet) sprake van een erfrechtelijke verkrijging en derhalve belast.
2. Er is sprake van wetsontduiking (fraus legis).

 

Geen schenking

De Hoge Raad  – en de rechterlijke instanties die zich in eerste aanleg en hoger beroep – zijn eensgezind: er is geen sprake van een schenking. Het aangaan van de huwelijkse voorwaarden heeft op dat moment niet geleid tot een eenzijdige vermogensverschuiving uit het vermogen van de man naar de vrouw,  die kenmerkend is voor een schenking.

Verschil van inzicht over wetsontduiking (fraus legis)

Op dit punt was er wel sprake van verschil van inzicht. De rechtbank Noord-Holland ( ECLI:NL:RBNHO:2020:9677 ) heeft in haar uitspraak van 20 november 2020 beslist dat er geen sprake is van een constructie met een met zekerheid te verkrijgen fiscaal voordeel. Immers ook de vrouw had de eerst stervende kunnen zijn. In dat geval waren de huwelijkse voorwaarden voor de man fiscaal zeer ongunstig geweest. Hij zou dan erfbelasting moeten betalen over 90% van het vermogen van de ontbonden huwelijksgemeenschap.

Het Gerechtshof Amsterdam komt in het arrest van 4 januari 2022 (ECLI:NL:GHAMS:2022:96) tot de conclusie dat het beroep van de Inspecteur op wetsontduiking (fraus legis) slaagt. Het Hof vindt dat het aangaan van de huwelijkse voorwaarden enkel is gedaan voor het ontgaan van erfbelasting. Voorts heeft het Hof geoordeeld dat op het moment van aangaan van de huwelijkse voorwaarden geen sprake was van enigszins gelijke levens-en sterftekansen, omdat de man toen reeds ernstig ziek was.

Arrest Hoge Raad  16 februari 2024( ECLI:HR:2024:239)

Ons hoogste rechtscollege geeft aan dat in uitzonderlijke gevallen het aangaan van huwelijkse voorwaarden wetsontduiking (fraus legis) kan opleveren. Zo’n uitzonderlijk geval doet zich voor indien:

• Het ontgaan van erfbelasting het doorslaggevende motief is geweest, en bovendien
• Op het moment van aangaan van de huwelijkse voorwaarden het zo goed als zeker is dat de echtgenoot die daardoor voor het kleinste deel wordt gerechtigd tot het gemeenschappelijk vermogen, eerder zal overlijden dan de andere echtgenoot en dat daardoor de vermogensverschuiving van de ene echtgenoot naar de andere zich zal voltrekken.

Als aan beide voorwaarden wordt voldaan moet worden aangenomen dat de vermogensverschuiving geen andere praktische betekenis kon hebben dan het vermijden van erfbelasting. Volgens de Hoge Raad is in onze casus hiervan geen sprake. De inspecteur heeft geen feiten of omstandigheden aangevoerd, indien bewezen, die de conclusie kunnen dragen dat op het moment van het aangaan van de huwelijkse voorwaarden het zo goed als zeker was dat de man voor de vrouw zou overlijden.

Fiscaal criterium: “ Zo goed als zeker “

Het arrest van de Hoge Raad is betekenisvol omdat het aangeeft wanneer er sprake is van wetsontduiking ( fraus legis). In deze casus vindt ons hoogste rechtscollege dit uitdrukkelijk niet. Weliswaar is de man al jaren ziek, maar niet terminaal op het moment van het aangaan van de huwelijkse voorwaarden. Wanneer de man zou overlijden was dus niet bekend en de vrouw zou eerder haar laatste adem kunnen uitblazen. Er zal nog wel veel gediscussieerd gaan worden over dit criterium. De vraag is ook of de breukdelengemeenschap een grote vlucht gaat nemen ?

Overzichtelijke casus

Wat goed voor ogen moet worden gehouden is dat de casus overzichtelijk is. Enkel de vrouw is erfgenaam en de nalatenschap is positief. In het geval er naast een echtgenoot meerdere erfgenamen  (kinderen) zijn of crediteuren van de nalatenschap dan spelen er meer belangen. Deze erfgenamen of crediteuren kunnen door het verkleinen van de nalatenschap benadeeld zijn en de constructie civielrechtelijk ter discussie gaan stellen. Het laatste woord is nog niet gezegd.

Heeft U vragen naar aanleiding van dit bericht ?  Stel ze me gerust ! Als advocaat ben ik specialist op het gebied van het erfrecht en vereffening nalatenschappen. Vul hieronder uw gegevens in en ik neem contact met u op.

Terug naar het overzicht